Düz boruların yön değiştirmesinde çap değiştirmesinde, ana hattan başka bir boru ile bağlantı alınmasında ya da sökülebilir bağlantı şeklinde birleştirme için kullanılan parçaların tümüne "Boru Bağlantı Elemanları" yaygın adıyla "fitting malzeme " denir.
Fittingler bağlantı şekillerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılırlar:
Dişli Bağlantılar (Screwed Ends)
Flanşlı Bağlantılar (Flanged Ends)
Kaynaklı Bağlantılar (Welding Ends)
3-a. Soket Kaynak (S.W.)
3-b. Alın Kaynak (B.W.)
1. Dişli Bağlantılar (Screwed Ends)
Bağlantı yapılacak parçaların her ikisinin ucunda birbirine uyacak şekilde bulunan dişler yoluyla parçalar birleştirilir. Dişli bağlantılar; küçük çaplı borularda, orta derecelerdeki basınç ve sıcaklıklardaki çalışma koşullarında, darbesiz ve sallantısız ortamda ve difüzyon özelliği çok olmayan ağır hidrokarbon malzemeleri taşıyan borularda kullanılır. Bağlantı, gerektiğinde parçaların açılmasına ve sonra tekrar kolayca bağlanmasına olanak verir. Diğer bağlantı şekillerine göre daha pratik ve ekonomiktir.
Dişli fittingler, ASTM B16.11 standardına uygun olarak üretilir. Bunlar, A105 veya A182 gibi dövme çelikten imal edilir. Üretim standardında, bu tip fittingler için 2000#, 3000# ve 6000# olmak üzere 3 farklı basınç sınıfı tanımlanmış olmasına karşın rafinerilerde genel olarak en düşük 3000# basınç sınıfı kullanılır. Basınç sınıf değeri arttıkça, fittingin kullanılabileceği maksimum operasyon basıncı da artar. Bunu sağlamak için, fittingin nominal çapı aynı olsa da basınç sınıfı değişirse, et kalınlığı veya diğer ölçüleri değişiklik gösterir.
2. Flanşlı Bağlantılar (Flanged Ends)
Bağlantıların sık açılıp kapanma olasılığının bulunduğu noktalarda flanşlı bağlantılar kullanılır. Karşılıklı flanşları olan parçaların arasında conta olarak adlandırılan bir sızdırmazlık elemanı bulunur ve saplama veya cıvata ile bu parçalar birbirine bağlanırlar.
Nominal çapları ½” ile 24” arasında olan flanşlar ve flanşlı fittingler ASME B16.5 standardına göre imal edilirler. 150#, 300#, 400#, 600#, 900#, 1500# ve 2500# olmak üzere farklı basınç sınıfları bulunur. Flanşlı fittingin kullanılacağı hattın dizayn sıcaklık ve basınç değerlerine göre basınç sınıfı belirlenir.
3. Kaynaklı Bağlantılar (Welding Ends)
Kaynaklı bağlantılar, açılma sökülme ihtiyacı olmayan bölgelerde kullanılır. Sızdırmazlık özellikleri iyidir. İmalat aşaması hızlı olur. Soket ve alın olmak üzere 2 ana tipi vardır.
3-a. Soket Kaynak (S.W.)
Genellikle küçük çaplı boruların bağlanmasında kullanılır. Kaynatılacak parçalardan bir tanesi diğerinin içine girer, köşe kaynağı yapılarak bağlantı sağlanır.
Genellikle 4” nominal çapa kadar olan yerlerde kullanılırlar. 4” ten büyük yerlerde genellikle flanşlı veya alın kaynaklı bağlantılar tercih edilir. Soket Kaynaklı fittingler, ASTM B16.11 standardına uygun olarak üretilir. Bunlar, A105 veya A182 gibi dövme çelikten imal edilir. Üretim standardında, bu tip fittingler için 3000#, 6000# ve 9000# olmak üzere 3 farklı basınç sınıfı tanımlanmıştır. Basınç sınıf değeri arttıkça, fittingin kullanılabileceği maksimum operasyon basıncı da artar. Bunu sağlamak için, fittingin nominal çapı aynı olsa da basınç sınıfı değişirse, et kalınlığı veya diğer ölçüleri değişiklik gösterir.
3-b. Alın Kaynak (B.W.)
İmalatın hızlı, maliyetin uygunluğu ve basınca dayanım özelliklerinin iyi olmasından dolayı en çok kullanılan bağlantı şeklidir. Her türlü basınç, sıcaklık şartlarında çalışacak borulama sistemlerinde alın kaynağı uygulanabilir. Birbirine bağlanacak parçalar alın alına getirilerek kaynak yapılır, dayanımı soket kaynağına göre daha yüksektir.
Tiplerine göre fitting malzemeler aşağıdaki gibidir:
Dirsek (Elbow)
Te (Tee)
Redüksiyon (Reducer)
Kep (Cap)
Kros (Cross)
Boss (Boss)
Manşon (Coupling)
Nipel (Nipple)
Tapa (Plug)
Weldolet (Weldolet)
Tredolet (Thredolet)
Sokolet (Sockolet)
Rekor (Union)
Elbolet
Latrolet
Flanşlar (Flanges)
1. Dirsek (Elbow) : Düz boru hatlarının 45⁰, 90⁰ veya 180⁰ yön değiştirmesini sağlamak için kullanılan bağlantı parçalarıdır. Dişli (SCR), soket kaynaklı (SW) ve alın kaynaklı (BW) tipleri vardır. Standart dönüş yarıçapı LR (Long Radius) ile tanımlanır. Dizayn veya saha uygulaması gerekliliklerine göre dirseğin daha keskin bir dönüş yapması gerektiğinde SR (Short Radius) dirsek kullanılır.
2. Te (Tee) : Düz boru hatlarından aynı çapta veya daha düşük çapta bir branşman almaya yarayan bağlantı parçalarıdır.
3. Redüksiyon (Reducer) : Redüksiyon, kısaca hatlarda çap düşümü ya da çap artımı gereken yerlerde kullanılır. Bağlantı şekli alın kaynak ağızlı (BW) veya soket kaynaklı (SW) olabilir. Konsantrik ve eksantrik olmak üzere İki çeşidi bulunmaktadır.
a. Konsantrik Redüksiyon (Concentric Reducer) : Aynı eksende olup farklı çaptaki borulamayı birleştiren bağlantı parçalarıdır. İçinden aşındırıcı akışkan geçen hatlarda, kavitasyon problemi olabilecek hatlarda, farklı sınıflarda borulama kullanıldığında aşınma problemini azaltılmak istendiğinde ve pompa çıkışlarında kullanılırlar.
b. Eksantrik Redüksiyon (Eccentric Reducer) : Aynı eksende bulunmayan farklı çaplardaki boruları birleştiren bağlantı parçalarıdır. Vibrasyon ve ses azaltılmak istendiğinde, yer bakımından montaj sıkıntısı olduğunda, türbülans azaltılmak istendiğinde, pompa girişinde kavitasyonu azaltmak için (düz kısmı yukarıda olacak şekilde kullanıldığında) kullanılırlar.
4. Kep (Cap) : Boru hattını sonlandırmak için kullanılan fittinglerdendir ve kapak ggörevi görürler. Dişli (SCR), soket kaynaklı (SW) veya alın kaynaklı (BW) bağlantıya uygun üretilebilirler.
5. Kros (Cross) : Kros, dört taraflı boru bağlantı parçasıdır. Borulama hattındaki akışın aynı anda sağa, sola ve ileri gönderilmesi için kullanılır. Dişli (SCR), soket kaynaklı (SW) veya alın kaynaklı (BW) bağlantıya uygun üretilebilirler.
6. Boss (Boss) : Büyük çaplı boruların gövdesi üzerine, daha küçük çapta boru bağlantıları yapabilmek amacıyla kullanılan kaynaklı ara bağlantı parçalarıdır. Dövme olarak imal edilirler. Soket kaynaklı (SW) ve dişli (SCR) tipleri vardır.
7. Manşon (Coupling) : Aynı çapta ya da farklı çaplarda iki borunun birbirlerine eklenmesi için kullanılan, soket kaynaklı (SW) veya dişli (SCR) tipleri bulunan bağlantı elemanıdır. Dövme olarak imal edilirler.
8. Nipel (Nipple) : Boru hatları üzerinde alınacak branşmanlar (hat alma) için ana boruya kaynatılan bağlantı elemanlarıdır. Kullanılacak yere göre düz, konsantrik veya eksantrik olmak üzere farklı tipleri vardır. Bağlantı şekilleri dişli, düz ağızlı, kaynak ağızlı olabilir. Dövme malzemeden imal edilirler. Üç tip nipel vardır:
a. Düz (straight) Nipel
b. Swage Nipel
c. Altı köşe (Hexagonal) Nipel
9. Tapa (Plug) : Hattın kullanılması istenilmeyen ya da akışın sonlandırılmasının istenildiği yerlerde kullanılan dişli elemanlardır. Tapalar temper döküm veya dövme olarak imal edilirler.
10. Weldolet (Weldolet) : Boru hatlarından branşman alınmak istendiğinde kullanılan iki ucu kaynaklı bağlantı elemanıdır. Genellikle, standart olarak TEE üretiminin olmadığı çaplar için kullanılırlar. Dövme olarak imal edilirler.
11. Tredolet (Thredolet) : Boru hatlarından dişli branşman alınması istendiğinde kullanılan bağlantı elemanıdır. Genellikle, standart olarak TEE üretiminin olmadığı çaplar için kullanılırlar. Dövme olarak imal edilirler.
12. Sokolet (Sockolet) : Boru hatlarından soket kaynaklı branşman alınması istendiğinde kullanılan bağlantı elemanıdır. Genellikle, standart olarak TEE üretiminin olmadığı çaplar için kullanılırlar. Dövme olarak imal edilirler.
13. Rekor (Union) : Aynı çaptaki iki boruyu, soket kaynak ya da dişli olarak birleştirilmek için kullanılan, dövme bağlantı elemanıdır. Manşon gibi bağlantı elemanlarına göre farkı rekor kullanılan yerin kolay sökülebilmesidir. Dişli (SCR) ve soket kaynaklı (SW) bağlantı yapılabilirler.
14. Elbolet : Elboletler genellikle 90⁰ dirseklere termowell veya bir enstrüman bağlantısı yapmak için kullanılan bağlantı elemanlarıdır.
15. Latrolet : Borulara 45⁰’lik düz giriş yapmak için kullanılan bağlantı elemanlarıdır.
16. Flanşlar (Flanges) : İki boruyu bir birine bağlamak için veya bir borulama elemanını (Pompa, Vana, Filtre, vs.), borulamaya bağlamak için kullanılan, standart olarak üretilen bir konstrüksiyon elemanıdır. Boru hattından geçen akış basıncına ve akışın özelliklerine göre belli ölçülerde ve basınç sınıflarında üretilirler. Boyutsal ölçüleri ASTM B16.5 (24” ve daha küçük çaplar için) ve ASTM B16.47 (24”ten daha büyük çaplar için) standardında belirtilmiştir.
Yüzey tiplerine göre 8 farklı tipi bulunmaktadır. En çok düz yüzey (Flat Face, FF) ve yükseltilmiş yüzey (Raised Face, RF) tipleri kullanılır.
Flanşlar, kullanım yeri ve amacına göre de sınıflandırılırlar :
a. Kör Flanş (Blind Flange) : Kör flanş, boru hatlarında ya da ekipmanlarda akışın sonlanmasının istendiği yerlerde kullanılan bağlantı elemanıdır. Dövme olarak imal edilirler.
b. Düz Geçme Flanş (Slip On Flange / SO) : Düz geçme flanşların, maliyetleri uygundur ve montajları kolaydır. Bu tip flanşlarda, boru, flanşın içine geçirilerek hem içten hem de dıştan kaynatılarak montaj yapılır.
c. Soket Kaynaklı Flanş (Socket Welding Flange / SW) : Bu tip flanşlarda, soketli olan tarafından boru geçirilir ve çevresine dıştan köşe kaynağı yapılarak montaj yapılır.
d. Kaynak Boyunlu Flanş (Welding Neck Flange / WN) : Kaynak boyunlu flanşları diğer flanşlardan ayıran en büyük farklılık, uzun ve konik bir boyuna sahip olmalarıdır. Bu boyun kısmının et kalınlığı, dipten başlayarak boruya kaynak edilecek uç kısmına doğru boru et kalınlığına kadar azalır. Bu konik boyun kısmı, flanşta oluşan gerilimin düzgün şekilde dağılmasına olanak verir ve flanşın mukavemetini arttırır.
e. Orifis Flanş (Orifice Flange) : Orifis flanş, genellikle boru hattındaki sıvı veya gazların akış hızını ölçebilmek için kullanılır. Flanş üzerinde, debimetre vb. gibi ekipmanları bağlamak amacıyla, çoğunlukla birbirine karşılıklı, diş açılmış iki delik bulunur. Düz geçme(SO) ve kaynak boyunlu(WN) olmak üzere iki tipte, dövme malzemeden imal edilirler. Boru hattından geçen akış basıncına, akışın özelliklerine göre belli ölçü ve basınç sınıflarında üretilirler.
f. Serbest Flanş ve Kole (Lap Joint Flange and Stub End) : Serbest flanşlar her zaman başka bir bağlantı parçası (kole) ile birlikte kullanılırlar. Kendi yüzeyleri sızdırmazlık sağlamaz. Akışkanla temas etmezler. Slip on flanşlara benzerler fakat sızdırmazlık sağlamak için ek bir parçaya ihtiyaç duyarlar. Yorulma mekanizmasının oluştuğu sistemlerde, WN flanşlara göre %90 daha az ömürleri vardır. Boru üzerinde sabitlenmezler, dolayısı ile montaj kolaylığı sağlarlar. Saplamalar sıkıldığında oluşan baskı kuvveti koleye aktarılır ve kole yüzeyleri arasında kullanılan conta ile sızdırmazlık sağlanır. Montaj kolaylığı, flanşın akışkanla temas etmemesinden dolayı içten bozulmaması ve tekrar kullanılabilmesi özelliklerinden dolayı basit sistemlerde kullanılabilir. Rafinerilerde fazla kullanım yeri yoktur. Boru hattından geçen akış basıncına, akışın özelliklerine göre belli ölçü ve basınç sınıflarında üretilirler.
Comments